چند روز قبل در خبرها آمده بود، رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت ضمن بیان این مطلب که طی دو دهه آینده تا میزان دو برابر بروز سرطان افزایش می‌یابد مهمترین دلیل آن را، افزایش طول عمر مردم جهان دانسته است!

ایشان از جهش‌های سنی، چاقی، مصرف کم میوه و سبزی و کم‌تحرکی به عنوان مهمترین عوامل افزایش بروز سرطان نام برده و در ادامه گفته است برای طراحی و ساخت بیش از 130 مرکز درمانی در کشور تا سال آینده از جمله ساخت 50 مرکز شیمی‌درمانی سرطان برنامه‏ریزی شده است. همچنین غلامرضا توگه استاد دانشگاه و فوق‌تخصص خون و سرطان و مشاور عالی سازمان انتقال خون با بیان این که استانداردسازی باید در درمان سرطان متمرکز باشد، خاطرنشان کرده است، سازمان غذا و دارو تلاش شبانه‌روزی و جدی دارد تا تمام امکانات استاندارد برای درمان سرطان را در کشور ایجاد کند و قدم‌های خوبی در حال طی شدن است.

این خبر ما را بر آن داشت تا یک واکاوی روی صورت مسئله داشته باشیم.

میزان شیوع سرطان در ایران

در سالهای اخیر در کلام کارشناسان مطالب متعدد و بعضا ضد و نقیضی در مورد شیوع سرطان در ایران مطرح شده است. آیا شیوع سرطان در ایران نگران کننده است؟

در این که سرطان در ایران به صورت روزافزون در حال افزایش است تردیدی نیست.

در سال 1383 دكتر پيمان حداد متخصص پرتودرماني سرطان مرگ ناشي از بيماري سرطان در كشور را روبه افزايش دانست و اعلام كرد: از هر پنج ايراني يك نفر به علت اين بيماري فوت مي‌كند.

در سال 1389 دکتر سيد جليل حسيني رئيس انجمن اورولوژي ايران اعلام کرد سرطان پروستات در کشور بسيار زياد شده است و از 33 درصد شيوع برخوردار است. همچنین تومور مثانه سالانه مرگ و مير زيادي به دنبال دارد. 

در سال 1392 علی‌اکبر حق‌دوست عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان فاش ساخت که کرمان در بروز بعضی از سرطان‌ها از جمله حنجره و مثانه در سه سال اخیر رتبه اول، و در شیوع سرطان دستگاه تنفسی جزو استان‌های بالا و در بروز سرطان سینه و روده در رتبه‌های چهارم و پنجم کشور قرار دارد.

میزان ابتلاء به سرطان در سال‏های گذشته 70 هزار مورد در سال بود ولی رییس سازمان غذا و دارو برای سال 1393 برآورد خود را 85 هزار نفر عنوان کرد. همین افزایش 15 هزار نفری در طی یکی دو سال نشان از رشد سریع این بیماری دارد.

شیوع بالای سرطان در ایران و کاهش سن ابتلا به این بیماری سخت و پرهزینه باعث شده که برخی متخصصین سرطان شناسی از اصطلاح "سونامی سرطان" برای نشان دادن شدت خسارات‏های جانی و مالی این بیماری در کشور استفاده کنند.

به عنوان مثال دکتر عبدالله فضل‏علی زاده، رئیس انجمن سرطان ایران در سال 1388 از رشد فزاینده‏ی بیماران سرطانی در کشور به عنوان یک سونامی ناگهانی نام برد.

پروفسور پارسا عضو انجمن سرطان‌شناسي آمريكا نیز در سال 1391 اذعان کرد، شمار بيماران سرطاني به خصوص در ايران رو به رشد است و در سال 2015 ايران با سونامي سرطان روبه‌رو مي‌شود.

با این همه آقای دکتر دیناروند رییس سازمان غذا و دارو در سال 1393 در اظهاراتی عجیب اعلام کرد:

«ذکر سونامی سرطان در رسانه‌ها درست نیست. سونامی یعنی که سرطان در کشور چند برابر شده باشد در حالی که این‏طور نیست، پیش‏بینی‏ها نشان می‌دهد که در سال 93، 85 هزار مورد جدید سرطان داشته باشیم....»

در حال حاضر گزارشهای دریافتی از بخش‏های بیمارستانی مربوط به بستری و درمان بیماران سرطانی، حاکی از ازدحام مبتلایان به سرطان در این مراکز است. با این حال معلوم نیست چرا رییس سازمان غذا و دارو در برابر واقعیت‏های پیش رو که بارها توسط متخصصین هشدار داده شده است، صرفا با واژه‏ی سونامی مخالفت می کنند؟ آیا باید آمار سرطان چند برابر شود تا نگران شویم؟ آمار ثبت شده سرطان در سال 1383، 47 هزار نفر بوده است که ظرف ده سال به 85 هزار نفر رسیده است. آیا این نگران کننده نیست؟

از طرف دیگر مسئله فقط افزایش آمار سرطان نیست بلکه سن ابتلاء به آن نیز پایین آمده است. وقتی صحبت از علل افزایش سرطان می شود، طولانی شدن عمر انسان را از دلایل عمده مطرح می کنند ولی امروزه ما شاهد مواردی متعدد از بروز انواع سرطان حتی در دهه دوم زندگی هستیم که نقض کننده‏ی این ادعاست.

پروفسور پارسا در سال 91 از كاهش سن ابتلاء به سرطان سينه در ايران خبر داد و گفت سن سرطان سينه در زنان ايراني از 30 به 15 سال كاهش يافته است و ما بايد به علت بروز اين واقعه پي ببريم.

دکتر محمدرضا میر، متخصص سرطان شناسی نیز از سرطان سینه به عنوان اولین و شایع‏ترین سرطان زنان بعد از سرطان پوست در کشور نام برد و اظهار داشت سن ابتلا به این بیماری در میان زنان ایرانی 10 سال کمتر از دیگر کشورهاست که دلیل آن نامعلوم است.

این متخصصان که قطعا با عوامل معمول سرطان‏زا آشنا هستند، می گویند علت شیوع سرطان سینه در سنین پایین در ایران نامعلوم است و باید بررسی شود پس این که برخی ساده‏اندیشانه می گویند سن بالا یا چاقی یا  کم خوردن میوه موجب آن است، محلی از اعراب ندارد. مگر کم‏تحرکی و چاقی و مصرف اندک سبزی، فقط مربوط به کشور ماست؟ این مشکل همه جوامع شهری در اروپا و آمریکاست. پس چرا سن ابتلاء به سرطان فقط در اینجا باید این قدر پایین باشد؟

عوامل اصلی شیوع سرطان در کشور ما

سرطان در تمام دنیا رو به افزایش است. طبیعتا برخی عوامل مثل اغذیه چرب، چاقی، بی تحرکی، آلودگی هوا، دخانیات، استرس در همه جوامع دخیل هستند ولی به عقیده‏ی ما برخی دیگر از عوامل سرطان هستند که در کشور ما بیش از بسیاری از نقاط دیگر دنیا تاثیرگذار می باشند و همین عوامل‏ سرعت رشد سرطان را بیشتر و سن ابتلاء به آن را کاهش داده‏اند.

به عنوان مثال مصرف کودهای شیمیایی در ایران خیلی بی ضابطه بوده است تا جایی که دکتر پیام آزاده دبیر همایش سالانه انجمن سرطان ایران در سال 1388 اعلام کرد: سرطان‏هاي دستگاه گوارش به دليل به كارگيري كودهاي نیترات در كشور رو به گسترش است. كشورهاي پيشرفته دنيا استفاده از كودهاي حاوي نیترات وکادمیوم را به دليل سرطان‏زا بودن شان حذف كرده اند ولی در ایران براي واردات اين كودها يارانه پرداخت مي شود. استفاده از کودهای اوره- فسفر است که سبب بزرگ و سنگین شدن سیب زمینی‏ها می شود. ما مردم را به خوردن سبزي و سيفي‏جات به منظور مقابله با سرطان ترغيب مي‏كنيم در حالی كه به دليل استفاده از كود ازت، اين سبزي‏جات منشا انواع سرطان‏ها هستند. مصرف بیش از حد سموم دفع آفات در شمال کشور نیز باعث افزایش روزافزون سرطان های دستگاه گوارش در این مناطق شده است.

خانم دکتر وحید دستجردی وزیر وقت بهداشت و درمان در سال 1390 ضمن تایید خطرهای موجود در مواد غذایی حاصل از سموم و کودهای شیمیایی گفت: میزان سمی که در محصولات غذایی مصرف می‌شود، بالاست و وجود این سموم به ایجاد انواع بیماری‌ها از جمله سرطان منجر می‌شود.

علت دیگر، افزودن بی ضابطه‏ی مواد نگهدارنده به مواد غذایی است که در این مورد هم ضعف نظارتی وجود دارد. دكتر سيد محسن موسوي رئيس اداره سرطان مركز مديريت بيماري هاي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در سال 1385 هشدار داد:

«استفاده بيش از حد مجاز از نيتريت به عنوان نگهدارنده در مواد غذايي، كنسروها و... قطعا يك عامل سرطان‏زا محسوب مي شود. متاسفانه در بررسي هاي انجام شده، مواد غذايي ما حاوي نيتريت به ميزان بالايي هستند. پيش‏بيني ما اين است كه در يك يا دو دهه آينده وضعيت سرطان در كشور ما دچار تغیيرات جدي شود و شاهد افزايش موارد ابتلا به سرطان در كشور باشيم».

علت دیگر تولید و مصرف محصولات کشاورزی است که از نظر ژنتیکی دستکاری شده اند که عامل بالقوه مهمی است تا وضعیت ما در آینده بدتر از این هم بشود.

تجویز و مصرف بی رویه داروهای شیمیایی، تصویربرداری‏های بی رویه با اشعه ایکس، آلوده شدن خاک کشورهای همسایه با اورانیم ضعیف شده، عوامل دیگری هستند که ریسک ابتلاء به سرطان را در کشور ما افزایش داده اند که بحث آن مفصل است.

سرطان و امنیت ملی

بنا بر آنچه گفته شد، سرطان و مقوله های مربوط به آن مثل کشاورزی، برای ما تبدیل به یک موضوع امنیتی شده است. چون هم اقشار مختلف جامعه در همه سنین را درگیر می کند، هم مخارج زیادی را به کشور و خانواده ها تحمیل می کند.

سرطان به تجارتى بس سودآور مبدل شده، به طورى كه زمينه فعاليت كارتل‏هاى بسيارى در بخش‏هاى دارويى،جراحى، تحقيقاتى و... را فراهم آورده است. تجارت سرطان پس از رقيب بزرگترش يعنى صنعت پتروشيمى، در رتبه دوم قرار دارد. در مقاله ای ذکر شده بود که طى بيست‏سال يعنى از سال 1970 تا 1990 تنها در آمريكا، چنين تجارتى حدود هزار ميليارد دلار را به خوداختصاص داده است. به همین دلیل است که همواره برای درمانهای دارویی سرطان مثل شیمی درمانی با وجود درصد موفقیت کم آن تبلیغ می شود و قدرتهای جهانی در عمل به دنبال پیشگیری از سرطان نیستند.

شواهد نشان می دهد که دشمنان ما از هر راهی که بتوانند در سدد گسترش سرطان در منطقه هستند تا از این راه کشورهای منطقه را هم از نظر سطح سلامت و هم از نظر مالی و اقتصادی فلج کنند.  

نتايج يك تحقيق بين اللمللي نشان داده است كه مواد سمي و سرطان‏زاي ناشي از حمله رژيم صهيونيستي به غزه تا ده ها سال در بدن انسان ها و آب هاي زيرزميني غزه باقي مانده و بيماري هايي نظير سرطان، بيماري هاي كبدي و كليوي و نازايي ايجاد خواهد كرد. همچنین سرطان غدد لنفاوي که به ندرت در ميان افراد زير 12 سال مشاهده مي‌شود، هم‏اينک به يک بيماري عادي در ميان کودکان عراقي تبديل شده است.

وقتی بمب یا موشکی به جایی شلیک می کنند، عده ای کشته می شوند و موضوع تمام می شود ولی تصور کنید در هر خانواده یک بیمار سرطانی باشد. در این صورت آن خانواده ماهها و سالها درگیر آن بیمار می شوند و همه دارایی خود را مجبور می شوند برای درمان او هزینه کنند و زیر خط فقر می روند. علاوه بر آن در جنگ رودررو دشمن باید هزینه کند ولی با گسترش سرطان و سایر بیماریها شما مجبور می شوید مرتب بر تعداد مراکز درمانی خود بیفزایید و از دشمن خود دارو بخرید لذا برای آنها صرفه اقتصادی هم دارد.

در این زمینه آقای دکتر محمد اسماعیل اکبری رئیس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال 1392 در سخنانی قابل تامل ضمن هشدار نسبت به ترفندهای برخی شرکت‌های دارویی بزرگ دنیا و سوءاستفاده از نیاز مبتلایان به سرطان بر لزوم افزایش آگاهی بیماران تاکید کرد و اذعان نمود:

«سرطان تلخ‌ترین و در عین حال گران ترین بیماری است که سالانه شش میلیارد دلار هزینه مستقیم درمان آن است و البته هزینه‌های جانبی آن بسیار بیشتر از این اعداد و ارقام است. موضوع مهمتر آن که تحقیقات انجام شده نشان داده حدود 80 درصد هزینه‌های درمان این بیماری از جیب بیماران پرداخت می‌شود. به همین دلیل آمار و ارقام بیمارانی که به دلیل سرطان زیر خط فقر سقوط می‌کنند یا دچار هزینه‌های فلاکت بار درمان می شوند، دو برابر بیماری‌های دیگر است. از آنجا که فرد مبتلا به سرطان و همچنین خانواده وی برای درمان این بیماری عجله دارند، ممکن است مقابل هر داروی جدیدی مستاصل شوند. با استفاده از همین نیاز، شرکت‌های بزرگ دارویی همواره به دنبال ارایه یک داروی جدید و البته با تبلیغات فراوان هستند؛ این درحالی است که ممکن است آن دارو اثربخشی لازم را نداشته باشد. به همین دلیل مردم باید اطلاعات لازم را در این زمینه داشته باشند... در کشور برای درمان این بیماری داروی زیادی مصرف می‌شود. ایران بیش از کشورهای اروپایی برای درمان سرطان از دارو مصرف می‌کند. از طرف دیگر بیماران نیز نادانسته به بهانه دست یافتن سریع‌تر به درمان، هر دارویی که توصیه می‌شود را استفاده می‌کنند....در کشور ما در مصرف داروهای شیمی‏درمانی بدترین اتفاق دارویی برای بیماری سرطان افتاده است؛ به طوری که بررسی سازمان ملل در مورد بهبود یافتگان ناشی از سرطان نشان داد که جراحی 49 درصد، رادیوتراپی 40 درصد و شیمی درمانی 11 درصد در بهبود کامل این بیماران موثر است. بنابراین مشاهده می‌کنید که هرچند شیمی درمانی 11 درصد در بهبود بیماران تاثیر داشته اما بیشترین هزینه و وقت در این زمینه مصرف شده است».

بنابراین برای دشمن فرقی نمی کند که با بمب‏های حاوی اورانیوم به گسترش سرطان دامن بزند یا با ورود محصولات تراریخته. هدف گسترش سرطان و تبعات آن برای منطقه و علی الخصوص جمهوری اسلامی است. آنها حتی برای صورت خوش دادن به افزایش سرطان در منطقه از فتاوای مفتی‌های وهابی هم بهره می برند.

چند سال قبل "عبدالله بن محمد المطلق" مشاور دفتر پادشاهی سعودی و عضو هیئت علمای ارشد عربستان و عضو کمیته دائمی پژوهش‌های علمی و صدور فتوا  در سخنانی عجیب گفت:

«کسانی که با بیماری سرطان از دنیا می‌روند در حکم شهید هستند. این بیماری دارای فایده بسیاری برای بنده است و دیدار خداوند با این بیماری بهتر از این است که انسان بدون هیچ هشدار قبلی و در حالی که از گناهان پاک نشده است، از دنیا برود. سرطان نعمتی برای بنده خدا است که در سایه آن انسان می‌تواند آخر عمرخود را در راه‏کارهای خوب و عبادت خداوند و استغفار به درگاه خداوند بگذراند و خود را برای سفر آخرت آماده کند».

در چنین شرایطی تکلیف چیست؟

دشمن‏شناسی و بصیرت ایجاب می کند ما در برابر رشد فزاینده عوامل ایجاد سرطان در وهله اول به فکر رفع عوامل آن باشیم نه این که بر روی درمان تمرکز کنیم.

داروهای سرطانی عمدتا وارداتی هستند. طبق آمار سالانه بیش از 100 هزار بیمار نیازمند شیمی‏درمانی داریم که هزینه سالانه این بیماران حدود 900 میلیارد تومان می شود. برخی مطالعات نشان می دهد که تنها دو تا پنج درصد از بیمارانی که شيمى درمانى می شوند بعد از پنج سال استفاده از اين شيوه، زنده هستند و زنده در چنين ادبياتى، يعنى آن كه از لحاظ بالينى مرده نيستند.

در چنین شرایطی مسئولانی که در بیان دلایل افزایش روزافزون سرطان صرفا به افزایش طول عمر و چاقی و بی تحرکی بسنده می کنند یا صرفا به دنبال گسترش مراکز شیمی‏درمانی و واردات داروهای مربوطه هستند، خواسته و ناخواسته در زمین دشمن بازی می‏کنند و تلاش آنها بر خلاف سیاست‏های اقتصاد مقاومتی و به ضرر بیماران و خانواده های آنان می باشد. بنابراین لازم است مردم و نمایندگان مجلس و جامعه پزشکی نسبت به این تهدیدها آگاه شده مانع اجرای سیاستهایی که با موضوع سلامت جامعه سطحی برخورد می‏کنند شوند. واکاوی دکترمنتظر